In deze vierde blog over de relatie tussen de evolutie van de mens en economie staan we stil bij de vraag of we bij jagers en verzamelaars kunnen spreken van een vorm van economie of niet. Om het geheugen nog even op te frissen, de samenleving van de jagers en verzamelaars ging overal op de wereld vooraf aan de ontdekking van de landbouw. Een ontdekking die vanaf ongeveer 12 duizend jaar geleden aan zijn opmars begon. We zagen dat jagers en verzamelaars in familiegroepen van gemiddeld 30 mensen rondtrekken en leven van de wat de natuur spontaan te bieden heeft. Ze zijn egalitair, zelfvoorzienend en kennen geen sociale gelaagdheid, schrift of geld. Dat laatste maakt het moeilijk te bepalen hoe we in economisch opzicht naar de familiegroep moeten kijken. Het hangt er natuurlijk van af wat we onder “economie” willen verstaan.

Economie, de gangbare definitie

Economie is een wetenschappelijke discipline die zichzelf als volgt definieert. Er zijn meerdere definities in omloop, maar een veelgebruikte is die van de Britse econoom Lionel Robbins uit 1932 (zie foto). De definitie is als volgt:

Economie is de wetenschap die menselijk gedrag bestudeert als een relatie tussen doelen en schaarse middelen die alternatieve toepassingen hebben.

Het meest opmerkelijk aan de definitie is het woord “gedrag”. Het duidt erop dat we hier spreken over een vakgebied dat bij de biologie moet worden ondergebracht. Bijvoorbeeld bij de ethologie, een discipline binnen de biologie die het gedrag van dieren bestudeert. Als de we de mens als dier beschouwen, en hoe zou dat vanuit een evolutionair en biologisch perspectief anders kunnen, dan zou het niet meer dan logisch zijn dit inderdaad te doen. Toch wordt het daar niet onder gerangschikt. Daar zijn we aan gewend, maar vreemd is het wel. Dit duidt erop dat mensen zich gewoonlijk niet als een dier beschouwen. Dit terzijde.

Wat betekent de definitie?

Vrij vertaald betekent de definitie dat mensen meerdere en verschillende doelen willen bereiken, maar daartoe onvoldoende middelen hebben. Mensen moeten dus kiezen en prioriteiten bepalen. In de 21^e eeuw is dit zondermeer begrijpelijk en zelfs een waanzinnige open deur die niet meer hoeft te worden ingetrapt. We willen bijna allemaal meer dan we ons kunnen veroorloven. De keuze is reuze en de middelen zijn volstrekt ontoereikend. Lastig, maar het is niet anders.

Voor de jagers en verzamelaars is dat echter minder duidelijk. Zij hebben namelijk niet veel keuze. Je kunt nu eenmaal niet kiezen tussen wel of niet eten of wel of niet een hut bouwen. Eten en beschutting zijn voorwaarden om te overleven en los van de dood zijn er domweg geen alternatieven. Ze kunnen er wel voor kiezen hun hut of kleding op een bepaalde artistieke manier vorm te geven, maar daar gaat geen zwaarwegende afweging aan vooraf. Zo bezien kun je niet zeggen dat jagers en verzamelaars economisch gedrag vertonen. Er is met andere woorden pas sprake van economisch handelen vanaf het moment dat mensen landbouw gaan bedrijven. Dat is ook wel logisch, want zoals we in blog over de oorsprong van geld al zagen introduceerde de landbouw bezit, specialisatie, handel en belasting. Dat zijn allemaal zaken die er voor het eerst voor zorgen dat alternatieven ontstaan waartussen gekozen moet worden. De introductie van geld die daar logisch op volgde vergemakkelijkte dat. Door de waarde van al wat begeerd wordt uit te drukken in geld, wordt het vergelijkbaar, ruilbaar, omwisselbaar en verhandelbaar. In de moderne tijd komt daar nog bij dat geld het gemakkelijk maakt de omvang van alle bezittingen en transacties te tellen, te meten en vast te leggen. Van personen, maar ook van bedrijven en landen. Daardoor lijkt de economische wetenschap aan exactheid te winnen, maar omdat volstrekt arbitraire menselijke keuzes en gedrag altijd het vertrekpunt zijn is dat niet meer dan schijn.

Geld, daar draait het om.

Deze vaststellingen maken het mogelijk “economie” nog wat korter en bondiger te definiëren:

Economie is de wetenschap die het gedrag van mensen bestudeert in de omgang met geld.

Deze korte definitie is geoorloofd. Geld is tenslotte voortgekomen uit het ontstaan van bezit, specialisatie, handel en belasting. Als gevolg daarvan veronderstelt het impliciet meerdere alternatieven en schaarse middelen. Niet onbelangrijk: de definitie sluit mooi aan op de dagelijkse wetenschappelijke economische praktijk. Er zijn namelijk vele miljoenen wetenschappelijk artikelen over economie op basis van geld gepubliceerd door economen, maar het aantal artikelen over de economie van jagers en verzamelaars is op de vingers van een hand te tellen. Bovendien zijn die vrijwel altijd geschreven door antropologen en niet door economen. Het is eigenlijk heel duidelijk: Economische wetenschap gaat over wat mensen doen met geld.

Relatie tussen biologie en economie

Nu we de economische wetenschap hebben teruggebracht tot zijn essentie, lijkt het zich definitief uit de armen van de biologie te hebben losgemaakt. Dit strookt volledig met onze moderne beleving en praktijk. Daarin staan biologie en economie steeds als uitersten tegenover elkaar, waarbij de één de ander altijd en uiterst hinderlijk in de weg zit. Het dagelijks nieuws over klimaat, stikstof en biodiversiteit staat er bol van. Maar, zoals we in de volgende blog zullen zien, is die conclusie beslist onjuist. Als we het perspectief kantelen is de relatie zelfs zonneklaar. Volgende keer meer daarover!

Reageren

Heb je vragen of opmerkingen? Stel ze via het contactformulier op de website. Elke vraag of opmerking is welkom en je krijgt altijd antwoord. Benieuwd naar andere blogs? Bekijk de blogpagina en lees ze allemaal. 

Bestel 400.000 GENERATIES eenvoudig via de knop hieronder. Voor slechts €17,50 heb je het de volgende dag in huis.

400.000 GENERATIES. Het verhaal van ons allemaal.