De Middellandse zee is drooggevallen. Maar schrik niet, het was 6 miljoen jaar geleden. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat zo’n enorme plas water kan verdwijnen. Nog moeilijker is het om je voor te stellen dat de zee ook weer is volgelopen in slechts enkele jaren. Toch is het gebeurd en recent wetenschappelijk onderzoek heeft dat uitgewezen. Wil je het artikel dat daarover gaat zelf lezen, klik dan op: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/sed.13074. De processen die aan het verdampen van de zee ten grondslag lagen hadden invloed op de evolutie van de mens. Daarom wijd ik er nu een blog aan.
Hoe de zee verdween
Het droogvallen van de Middellandse zee ontstond, zoals zo vaak, door een samenloop van omstandigheden. Deze zee is al 15 miljoen jaar lang uitsluitend verbonden met de Atlantische oceaan via de Straat van Gibraltar, precies tussen Spanje en Marokko in. Daar stroomt water uit de Atlantische oceaan over een soort van drempel de Middellandse zee in. Dat kan alleen als het water aan de Atlantische kant hoog genoeg staat om over de drempel te kunnen stromen. En dat lukte steeds moeilijker vanaf zo’n 6,4 miljoen jaar geleden. Allereerst door een lange periode van afkoeling. Als gevolg daarvan werd veel oceaanwater opgeslagen in de vorm van ijs rond de polen en dat zorgde voor een daling van de zeespiegel. Rond 6 miljoen jaar geleden kwam daar nog een geleidelijke verhoging van de drempel bij door ondergrondse tektonische krachten die de drempel opwaarts stuwden. Tot slot ging de afkoeling ook gepaard met droogte waardoor de rivieren die vanuit Europa en Afrika de Middellandse zee met zoet water aanvulden de verdamping absoluut niet konden bijbenen. De badkuip droogde nagenoeg volledig op. In het Middellandse zeegebied heerste toe een koud steppeklimaat. Niet te vergelijken met nu. Over klimaatverandering gesproken. Door al deze factoren was rond 6 miljoen jaar geleden de zee op enkele bekkens na verdwenen. Het zou nog zo’n 600 duizend jaar duren vooraleer die terug zou keren.
Hoe de badkuip weer volliep
De terugkeer van de zee kwam niet door bodemdaling rond Gibraltar, maar wel door geleidelijke opwarming. Als gevolg daarvan smolt landijs en steeg de zeespiegel. Rond 5,3 miljoen jaar geleden was de zeespiegel in de Atlantische oceaan dan eindelijk hoog genoeg om over de drempel te komen. En toen ging het hard. Het onderzoek toont aan dat de zee in slechts enkele jaren weer moet zijn volgelopen. Dat moet een waanzinnige overstroming zijn geweest met uiteindelijk 2 kilometer stijging van het waterniveau als gevolg! Voor zover bekend is dit de grootste overstroming die ooit op aarde heeft plaatsgevonden. Door het warmere klimaat nam ook de neerslag toe zodat rivieren in Europa en Afrika meer water afvoerden naar de badkuip.
Wat heeft dat met onze evolutie te maken?
Op het eerste gezicht weinig, want rond 6 miljoen jaar geleden leefden er voor zover we weten geen voorouders van ons rond de Middellandse zee. Maar wel in het noordelijke bossen van Afrika, in de streken van het huidige Tsjaad. Nu heet en droog, maar tussen 7 en 6,4 miljoen jaar geleden koeler en voldoende vochtig voor uitgestrekte bossen. In die streek is de mens ongeveer 7 miljoen jaar geleden ontstaan. Dat blijkt uit de oudste fossielen uit onze tak van Sahelanthropus tchadensis, de Sahelmens uit Tsjaad. Hoe precies doe ik hier niet uit de doeken, je kunt er uitgebreid kennis van nemen in 400.000 GENERATIES. Het gekke is wel dat de eerstvolgende fossielen in de menselijke tak duizenden kilometers verderop in Oost-Afrika zijn gevonden. Dat geldt ook voor vele fossielen van jonger datum. De vondsten in Tsjaad zijn met andere woorden nogal eenzaam. Waardoor zijn onze voorouders dan op drift geraakt. Want dat is kennelijk wat er gebeurd moet zijn. De wetenschap heeft deze vraag nog onvoldoende geadresseerd, laat staan beantwoord.
Heel veel
Het antwoord is dat de afkoeling en droogte die vanaf 6,4 miljoen jaar geleden ernstige vormen had aangenomen het bos in Noord-Afrika liet verdwijnen. Daarvoor kwamen graslanden in de plaats, geen geschikte habitat voor een mensaap. De kleine stichterspopulatie kersverse voorouders was namelijk van bos afhankelijk voor zijn voedsel en veiligheid. Bos dat in Tsjaad ook nog eens gedeeld moest worden met de voorouders van de chimpansee en de gorilla. Die waren veel talrijker en sterker dan wij. Het waren geduchte concurrenten. Door confrontaties met onze neven te vermijden en oostwaarts mee te bewegen met de krimpende bossen, kwamen onze voorouders zodoende uiteindelijk terecht in de Oost-Afrikaanse Slenk. De 6 tot 5,7 miljoen jaar oude fossielen van Orrorin tugenensis getuigen er nog van. Vochtig, warm en dichtbebost was de laaggelegen Slenk toen een ideale habitat. En onze voorouders hadden er het rijk alleen, want er waren geen voorouders van de chimpansee en de gorilla om het mee te delen. Ze hadden het niet beter kunnen treffen! Dat het 4 miljoen jaar later een ecologische val zou worden konden ze toen niet weten. Maar dat is een ander verhaal. In 400.000 GENERATIES kun je er uiteraard alles over lezen.
Reageren
Heb je vragen of opmerkingen? Stel ze via het contactformulier op de website. Elke vraag of opmerking is welkom en je krijgt altijd antwoord. Benieuwd naar andere blogs? Bekijk de blogpagina en lees ze allemaal.
Bestel 400.000 GENERATIES eenvoudig via de knop hieronder. Voor slechts €17,50 heb je het de volgende dag in huis.
400.000 GENERATIES. Het verhaal van ons allemaal.